Tiếp cận chính sách cho phát triển hệ sinh thái thương mại điện tử Việt Nam: Khuyến nghị cho Dự thảo Luật Thương mại điện tử

Executive Summary

Thị trường thương mại điện tử (TMĐT) đang phát triển nhanh, tuy nhiên cũng xuất hiện các vấn đề chính sách: (1) Nhóm vấn đề chính sách 1: Các hiện tượng gian lận gồm: bán hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng hóa vi phạm sở hữu trí tuệ xuất hiện ngày càng nhiều gây tổn hại đến quyền lợi người mua hàng trực tuyến; người mua từ chối nhận hàng gây tổn hại đến lợi ích người bán; các tranh chấp trong đổi trả hàng ảnh hưởng đến cả hai bên mua & bán; (iv) việc trốn thuế, né tránh nghĩa vụ thuế ảnh hưởng đến lợi ích của Nhà nước (thu ngân sách) lẫn tính công bằng trên thị trường. (2) Nhóm vấn đề chính sách 2: Thị trường phát triển nhanh tuy nhiên đã xuất hiện những dấu hiệu của tính thiếu bền vững, tăng tính cạnh tranh. Sự phát triển của sàn TMĐT ngày càng tiến tới xu thế tập trung hóa vào một số doanh nghiệp lớn (tiêu biểu là Shopee, TikTok Shop), trong khi thương mại truyền thống gặp rất nhiều khó khăn.

Trong bối cảnh đó, việc ban hành Luật Thương mại điện tử là cần thiết để giải quyết các vấn đề gồm: (1) bảo vệ tốt hơn quyền lợi của các bên tham gia thị trường (người mua hàng trực tuyến, người bán hàng, xử lý tranh chấp) và (2) có chính sách để thúc đẩy cạnh tranh, giúp thị trường phát triển bền vững.

Chúng tôi đánh giá rằng, Dự thảo hiện nay dự báo giúp đạt được mục tiêu đặt ra cho nhóm vấn đề chính sách 1; tuy nhiên, chưa giải quyết thấu đáo nhóm vấn đề chính sách 2. Cụ thể, với nhóm chính sách 1, việc quy định các nghĩa vụ cụ thể dành cho các chủ thể tham gia hoạt động TMĐT như định danh người bán (xác minh danh tính và thông tin xác thực của người bán hàng), quy định chi tiết về giao dịch mua bán trực tuyến, cơ chế giải quyết tranh chấp là những quy định được soạn thảo tốt trong Dự thảo Luật, nhận được sự ủng hộ rộng rãi của doanh nghiệp và các bên liên quan. Với nhóm chính sách 2, hiện chưa có những cơ chế hữu hiệu để thúc đẩy cạnh tranh trên thị trường. Chúng tôi khuyến nghị, cần tạo điều kiện thuận lợi để khuyến khích các kênh mạng xã hội hỗ trợ TMĐT (như Zalo, Messenger…). Mặc dù hoạt động mua bán trên các kênh hỗ trợ này có thể khiến phát sinh rủi ro như nhóm vấn đề chính sách 1 đã nêu; tuy nhiên, kênh này là cần thiết để tạo ‘bệ đỡ’ giúp nhóm tiểu thương ‘sống sót’ và từng bước trưởng thành trước khi tham gia vào các sàn TMĐT vốn có tính cạnh tranh rất cao. Do đó, chúng tôi khuyến nghị, Dự thảo hiện nay nên tách Mạng xã hội hoạt động TMĐT thành 2 nhóm: (i) nhóm Mạng xã hội hỗ trợ TMĐT và (ii) nhóm Mạng xã hội có chức năng TMĐT. Với nhóm (i), cần giảm nhẹ các nghĩa vụ pháp lý, trong khi với nhóm (ii) tiếp tục quy định nghĩa vụ chặt chẽ.